Sarna (Capreolus capreolus) jest jednym z najbardziej charakterystycznych przedstawicieli rodziny jeleniowatych w Europie, w tym w Polsce. Jej dieta jest przykładem zaawansowanej adaptacji do warunków środowiskowych, sezonowości oraz zmienności dostępnych zasobów pokarmowych. Celem tego opracowania jest przedstawienie kompleksowej analizy preferencji pokarmowych sarny europejskiej z uwzględnieniem aspektów ekologicznych, fizjologicznych oraz behawioralnych.
Sarny jako selektywne przeżuwacze – strategia żerowania
Sarna należy do tzw. selektywnych żerowców (concentrate selectors). W odróżnieniu od dużych jeleniowatych, które mogą spożywać znaczne ilości włóknistej biomasy (np. trawy, kora), sarny preferują pokarm bogaty w łatwo przyswajalne składniki odżywcze, o niskiej zawartości celulozy. Ich przewód pokarmowy – zwłaszcza żwacz – jest stosunkowo niewielki, co ogranicza możliwości fermentacji pokarmów trudnostrawnych. W efekcie, sarna musi wybierać paszę wysokiej jakości, często w niewielkich ilościach, ale pobieranych regularnie przez całą dobę.
Skład diety sarny w zależności od sezonu
Wiosna i lato – bogactwo zielonych roślin
W okresie wegetacyjnym, czyli od wczesnej wiosny do późnego lata, dieta sarny opiera się głównie na młodych częściach roślin zielnych i liściastych. Preferowane są m.in.:
-
liście i pędy krzewów (np. jeżyna, leszczyna, głóg),
-
zioła i rośliny zielne (mniszek lekarski, pokrzywa, koniczyna),
-
młode liście drzew liściastych (brzoza, osika, grab),
-
delikatne trawy, ale tylko we wczesnych fazach wzrostu.
W tym czasie sarna unika starych, zdrewniałych części roślin oraz traw z dużą zawartością ligniny, ponieważ są one dla niej zbyt trudne do strawienia.
Jesień – owoce, nasiona i liście drzew
Jesienią, gdy zmniejsza się dostępność zielonych roślin, sarny stopniowo przechodzą na pokarm bardziej zróżnicowany, obejmujący:
-
opadłe owoce (jabłka, gruszki, śliwki – zarówno dzikie, jak i z sadów),
-
nasiona i orzechy leśne (żołędzie, bukiew – w ograniczonych ilościach),
-
uschnięte, ale jeszcze nie zdrewniałe liście,
-
resztki z pól uprawnych, np. liście buraków lub kapusty.
Jesienny pokarm pozwala sarnom na gromadzenie rezerw energetycznych przed zimą, chociaż ich zdolność do tworzenia tłuszczu jest znacznie mniejsza niż u innych jeleniowatych.
Zima – przetrwanie dzięki kompromisom
Zima to najtrudniejszy okres dla sarny, zarówno ze względu na ograniczoną dostępność paszy, jak i niską wartość odżywczą dostępnych składników. Dieta zimowa obejmuje:
-
pędy drzew iglastych (np. sosna, jodła, świerk – z wyraźną preferencją dla młodych egzemplarzy),
-
kora i gałązki drzew liściastych (głównie wierzba, osika, grab),
-
wrzosy, borówki, krzewinki,
-
resztki z roślin uprawnych dostępnych pod śniegiem (np. rzepak ozimy).
Zimą sarna często wykazuje wyraźną aktywność przy paśnikach, gdzie oferowana jest karma uzupełniająca – siano, zboża, buraki pastewne czy marchew. Niemniej jednak, nieumiejętne dokarmianie (np. chlebem lub paszami treściwymi) może być dla niej szkodliwe.
Rola zmysłów i zachowania pokarmowe
Sarny charakteryzują się wyjątkowo rozwiniętym węchem i doskonałym wzrokiem, co pozwala im precyzyjnie identyfikować wartościowe źródła pokarmowe. Żerowanie odbywa się najczęściej o zmierzchu i świcie, kiedy drapieżniki są mniej aktywne, a temperatura sprzyja minimalizacji strat energetycznych.
Podczas żerowania sarny unikają otwartych przestrzeni – preferują mozaikę środowisk, np. granice lasu i pola, zadrzewienia śródpolne, młodniki i obrzeża łąk. Taka strategia zmniejsza ryzyko ataku drapieżników i umożliwia szybki dostęp do różnorodnych zasobów.
Znaczenie diety dla kondycji i rozrodu
Skład diety sarny wpływa bezpośrednio na jej stan zdrowia, płodność oraz przeżywalność młodych. Niewystarczająca jakość paszy w okresie zimowym może prowadzić do obniżenia masy ciała, zahamowania rui oraz zmniejszenia liczby cieląt w sezonie wiosennym. Ponadto, jednostajna dieta (np. oparta wyłącznie na sianie lub gałęziach iglastych) zwiększa ryzyko niedoborów mikroelementów i zaburzeń trawiennych.
W warunkach naturalnych sarna kompensuje niedobory przez dużą różnorodność spożywanych roślin. Badania florystyczne wykazują, że w ciągu roku sarna może spożyć ponad 200 gatunków roślin, co czyni ją jednym z najbardziej wszechstronnych selektywnych żerowców w europejskich ekosystemach leśnych.
Dieta sarny europejskiej jest przykładem wysoce wyspecjalizowanego, sezonowo zmiennego systemu żywienia, dostosowanego do anatomicznych i fizjologicznych ograniczeń tego gatunku. Jako selektywny przeżuwacz, sarna unika pokarmu niskiej jakości, koncentrując się na roślinach miękkich, bogatych w łatwo przyswajalne związki. Jej zdolność do elastycznego doboru paszy stanowi kluczowy element sukcesu ekologicznego w zróżnicowanych środowiskach leśnych i rolniczych Europy.
Pasjonaci dzikiej przyrody oraz zarządcy obszarów leśnych powinni zwracać szczególną uwagę na ochronę siedlisk sarny i dostępność naturalnych zasobów pokarmowych, zwłaszcza w okresach krytycznych – zimą oraz wczesną wiosną. Prawidłowe rozumienie potrzeb żywieniowych tego gatunku to fundament skutecznej ochrony i racjonalnej gospodarki populacyjnej.
