Składanie skrzeku przez żaby to kluczowy element ich cyklu życiowego i istotny temat w herpetologii, czyli nauce o płazach i gadach. Proces ten nie tylko warunkuje przetrwanie gatunku, lecz także odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów słodkowodnych. W niniejszym artykule analizujemy szczegółowo termin składania skrzeku przez żaby występujące w Europie Środkowej, zwłaszcza w Polsce, uwzględniając różnice międzygatunkowe, zależność od warunków środowiskowych oraz znaczenie biologiczne tego zjawiska.
Sezon rozrodczy żab – wpływ temperatury i fotoperiodu
Większość żab w strefie umiarkowanej, w tym popularne gatunki takie jak żaba trawna (Rana temporaria) czy żaba moczarowa (Rana arvalis), składa skrzek wczesną wiosną. Głównym czynnikiem inicjującym aktywność rozrodczą jest temperatura otoczenia, a konkretnie jej wzrost powyżej około 5–7°C. Oprócz temperatury, ważną rolę odgrywa długość dnia (fotoperiod), która działa jako zegar biologiczny synchronizujący procesy hormonalne u płazów.
W Polsce sezon składania skrzeku zazwyczaj rozpoczyna się między połową marca a początkiem kwietnia, ale może się przesunąć w zależności od warunków pogodowych. W latach wyjątkowo ciepłych żaby mogą przystępować do rozrodu nawet pod koniec lutego. Z kolei przedłużająca się zima może opóźnić początek składania skrzeku do drugiej połowy kwietnia.
Przebieg godów i składania skrzeku
Składanie skrzeku jest ściśle związane z okresem godowym. Samce jako pierwsze pojawiają się w zbiornikach wodnych, gdzie przyciągają samice za pomocą charakterystycznego głosu – tzw. rechotu godowego. Po odnalezieniu partnerki dochodzi do ampleksusu – specyficznego uchwytu godowego, w którym samiec przytrzymuje samicę, aby złożyła skrzek. Zapłodnienie u żab jest zewnętrzne – samica składa jaja do wody, a samiec jednocześnie uwalnia plemniki, które je zapładniają.
Samice składają skrzek w postaci galaretowatych skupisk – często przypominających kłęby jaj zawieszonych przy roślinności wodnej lub swobodnie unoszących się przy powierzchni wody. Liczba składanych jaj może być imponująca – u żaby trawnej jedna samica może złożyć od 500 do nawet 2000 jaj.
Zróżnicowanie terminów składania skrzeku wśród gatunków
Choć wiele żab rozpoczyna składanie skrzeku wczesną wiosną, nie wszystkie gatunki podążają tym samym schematem. W Polsce wyróżniamy gatunki, które różnią się czasem rozpoczęcia sezonu rozrodczego:
-
Żaba trawna (Rana temporaria) – jeden z pierwszych gatunków rozpoczynających składanie skrzeku. W cieplejszych rejonach Polski obserwuje się to już w pierwszej połowie marca.
-
Ropucha szara (Bufo bufo) – przystępuje do rozrodu zazwyczaj 1–2 tygodnie po żabie trawnej.
-
Żaba wodna (Pelophylax kl. esculentus) – sezon składania skrzeku przypada zwykle na maj i czerwiec, a nawet lipiec.
-
Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) – ten rzadziej spotykany gatunek rozpoczyna składanie skrzeku w kwietniu, często po intensywnych opadach deszczu.
Czynniki środowiskowe wpływające na składanie skrzeku
Poza temperaturą i długością dnia, składanie skrzeku jest zależne także od dostępności odpowiednich siedlisk wodnych. Żaby preferują płytkie, nasłonecznione zbiorniki o niewielkim przepływie, które szybko się nagrzewają. Wysoki poziom wody po roztopach lub intensywnych deszczach wiosennych sprzyja tworzeniu tymczasowych zbiorników – idealnych miejsc do składania skrzeku przez wiele gatunków.
Brak odpowiednich miejsc lęgowych może skutkować opóźnieniem lub całkowitym zahamowaniem składania skrzeku. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne w przypadku coraz częstszych susz wiosennych. Z kolei niektóre żaby, jak Pelophylax lessonae (żaba jeziorkowa), wykazują wysoką plastyczność i potrafią dostosować wybór miejsca lęgu do warunków terenowych.
Znaczenie składania skrzeku dla populacji i ochrony płazów
Składanie skrzeku to kluczowy etap rozmnażania, który decyduje o sukcesie rozrodczym i przetrwaniu populacji płazów. Niestety, coraz więcej gatunków żab zmaga się z problemami środowiskowymi, takimi jak:
-
degradacja siedlisk wodnych,
-
zanieczyszczenie zbiorników,
-
zmiany klimatyczne wpływające na fenologię,
-
śmiertelność na drogach podczas migracji do miejsc rozrodu.
W związku z tym obserwacja terminów składania skrzeku ma również duże znaczenie w monitoringu przyrody. Zmiany fenologiczne mogą być wskaźnikiem zmian klimatycznych i służyć jako narzędzie w ochronie przyrody.
Żaby składają skrzek przede wszystkim wczesną wiosną, choć dokładny termin zależy od gatunku, temperatury, fotoperiodu oraz dostępności odpowiednich siedlisk wodnych. Dla wielu gatunków zamieszkujących Europę Środkową, takich jak żaba trawna czy ropucha szara, kulminacja sezonu rozrodczego przypada na marzec i kwiecień. Inne gatunki, jak żaba wodna, składają skrzek znacznie później. W zmieniających się warunkach środowiskowych obserwacja i ochrona miejsc składania skrzeku stają się kluczowe dla przetrwania tych istotnych przedstawicieli herpetofauny.
